فرهنگ هر منطقه همواره متاثر از موقعیت جغرافیایی و تاریخ آن منطقه بوده است. فرهنگ مردم اصفهان نیز به دلیل قرارگیری در مرکز ایران و شکل گیری تمدن آن در حاشیه زاینده رود و نزدیکی به مناطق نیمه خشک کویر و با قدمتی چند هزار ساله ریشه در تاریخ کهن این سرزمین دارد. خالی از لطف نیست که در سفر به این شهر زیبا و در کنار بازدید از جاذبه های تاریخی اصفهان، با فرهنگ و آداب و رسوم آنها نیز آشنا شد. اصفهان در اعصار و قرون مختلف همواره سرآمد شهرهای ایران و مورد توجه جهان بوده و به همین دلیل نیز فرهنگ و رسوم اصفهان نیز دارای اصالت دیرینه ای است.

فرهنگ بومی مردم اصفهان

اصفهان در طول تاریخ در دوران سلجوقیان و صفویان به عنوان پایتخت ایران انتخاب شده که هنوز هم بسیاری از شکوه آن دوران را حفظ کرده است و طبیعتا این موضوع در رشد فرهنگی مردمان آن نیز تاثیر زیادی داشته است. اگرچه اکثریت مردم اصفهان مسلمان و شیعه هستند اما اقلیت های دینی بسیاری از جمله یهودیان، زرتشتیان ، مسیحیان و ارامنه سالهای سال است که در اصفهان در بین مردم شهر با صلح و دوستی زندگی می کنند.

اصفهان را در کنار معدود شهرهای اصیل ایران، به عنوان مهد هنر ایران زمین می شناسند. وجود هنرمندان متبحر و باسابقه، همچنین آثار ارزشمند و اصیل در اکثر شاخه های متعدد هنر مثل انواع صنایع دستی، معماری، نقاشی و نگارگری، موسیقی و آواز، شعر و ادبیات نشان از ذوق و خلاقیت نهفته در مردم اصفهان دارد. این موضوع باعث شده است اصفهان جزء اولین شهرهای ایران باشد که به لیست شهرهای خلاق جهان زیر نظر سازمان یونسکو بپیوندد.

خلاقیت، دوراندیشی، پشتکار، پیگیری، نظم و سخت کوشی همراه با مدیریت اقتصادی صحیح و آینده‌نگری از دیگر شاخصه‌های فرهنگ بومی اصفهان محسوب می‌شود که باعث رشد صنعتی این شهر شده است. فرهنگ بومی مردم شهر اصفهان فرهنگی چند بعدی و منطقی است که نه فقط هنر را به اوج می‌رساند بلکه اقتصاد و صنعت را هم در بهترین وضعیت قرار می‌دهد.

لهجه اصفهانی شیرینی و جذابیت خاصی برای مردم کل ایران و حتی جهان دارد و تقابل این لهجه با صفت های اخلاقی مردم اصفهان مثل خوش صحبتی، طنازی، رندی و حاضر جوابی آنان باعث شده شیرین زبانی اصفهانی ها زبانزد و معروف باشد.

آداب و رسوم مردم اصفهان

آداب و رسوم اصفهان دارای تنوع زیاد و جالبی است و گاها جزئیات برگزاری این رسوم حتی در محلات مختلف شهر نیز اندک تفاوت هایی دارند. همچنین در شهرها و روستاهای مختلف نیز هر رسمی به شکل ویژه و متفاوتی اجرا می شود. به طور کلی مردم اصفهان مردمی پایبند به آداب و رسوم خاص خود هستند و مناسبت های مختلف مثل اعیاد مختلف نوروز یا شب یلدا و یا مناسبت های مذهبی محرم و ماه رمضان حال و هوای خاصی برای آنها دارد. رسم ازدواج و تشریفات قبل و بعد آن نیز در نوع خود در اصفهان جالب توجه است. البته کمرنگ شدن بسیاری از این رسوم در طول سالهای اخیر به دلایل مختلف فرهنگی یا اقتصادی قابل کتمان نیست و بسیاری از این رسوم در بین برخی مردم بسیار کمتر و مختصرتر از قبل اجرا می شوند.

آداب و رسوم ازدواج در اصفهان

رسوم ازدواج با مجلس خواستگاری خانواده داماد در خانه عروس آغاز می شود و سپس در صورت موافقت خانواده عروس، در شبی خوش یمن خوانچه ای از طرف داماد به خانه عروس برده می شود. این خوانچه شامل یک جلد قرآن، آئینه، سبزی، شیرینی، شربت، حنا، نمک، کندر، اسفند، پارچه ابریشم و چادر سفید برای عروس است. بعد از این مرحله چند روز بعد مراسم عقد با حضور دو خانواده برگزار می شود. در اصفهان معمولا بین مراسم عقد تا عروسی از چند ماه تا گاها دو سال فاصله است و در این بین داماد برای تهیه منزل و خانواده عروس برای تهیه جهیزیه و اسباب و وسایل آماده می شوند. تازه دامادها معمولا به بهانه اعیاد و مناسبت های مختلف، هدایایی را برای عروس تدارک می بینند و طی مراسم خاصی به خانه عروس می برند. مراسم عروسی اصفهانی ها معمولا بزرگ و مفصل است و فردای عروسی مراسم پاتختی یا به اصطلاح اصفهانی، بُندُرتخت با حضور نزدیکان عروس و داماد برگزار می شود و هدایایی از طرف هردو خانواده به عروس و داماد اهدا می شود. مراسم شاد پاتختی اصفهانی ها همراه با خصوصیات طنزپردازی و حاضرجوابی اصفهانی ها از جمله مراسم بسیار خاص و جالب اصفهانی هاست که بین مردم معروف شده است.

آداب و رسوم نوروز در اصفهان

در اصفهان نیز مانند دیگر شهرهای ایران، استقبال از بهار با خانه تکانی شروع می شود. خانم های اصفهانی از حدود یک ماه قبل از نوروز شروع به نظافت و مرتب کردن خانه، شستن فرش ها و وسایل و آماده کردن منزل برای دید و بازدیدهای نوروزی و استقبال از مهمانان می کنند.

چهارشنبه سوری در اصفهان نیز حال و هوای خاص خود را دارد و در کوچه های شهر معمولا آتشی برپاست و مردم دور آن جشن می گیرند. از جمله رسوم قدیمی چهارشنبه سوری که در این سالها کمتر به چشم می خورد رسم جالب قاشق زنی است. در قدیم کودکان و نوجوانان با زدن قاشق روی یک ظرف فلزی به در خانه همسایه ها می رفتند و آن ها هم با ریختن خوراکی های مختلفی مثل شیرینی و آجیل داخل ظرف بچه ها، شادی را به آنان هدیه می دادند.

از چند روز مانده به عید نوروز آماده کردن و سبز کردن سبزه با عنوان «سبزه انداختن» بین خانمهای اصفهان رایج است و با هنرمندی هرچه تمام تر سبزه های زیبای گندم، ماش و عدس را آماده می کنند. گز، پولکی، شیرینی کرکی و شیرینی نخودچی، از جمله شیرینی های سنتی اصفهان است که در کنار سفره هفت سین اصفهانی ها برای پذیرایی از مهمان ها استفاده می شود.

تازه عروس و دامادها برای جشن نوروز معمولا مراسم ویژه ای دارند که طی آن خانواده داماد هدایای مختلف عیدانه ای از جمله لباس نو، طلا به همراه سبزه و شیرینی طی مراسم خاصی برای عروس می برند.

شب یلدا در اصفهان

اصفهانی ها شب یلدا را شب چله می نامند. در فرهنگ قدیمی های اصفهان، چهل روز اول زمستان چله بزرگه و بیست روز بعدی را چله کوچیکه می نامند و شب چله در واقع شب اول چله بزرگه است. پهن کردن سفره شب چله روی کرسی بزرگ و جمع شدن همه خانواده در خانه پدربزرگ و مادربزرگ ها، از اصلی ترین رسوم شب یلدای اصفهانی هاست.

سفره شب یلدا شامل خوراکی هایی مثل هندوانه، انار، شلغم و لبوی داغ، انواع آجیل بوده است و پختن انواع آش های محلی مثل آش گندم و جو، همچنین سبزی پلو ماهی و یا کوفته گندی به عنوان شام شب چله مرسوم است. تنقلات مختلفی مثل انواع آجیل ها، میوه های خشک مثل برگ زردآلو و هلو، گندم و برنج بو داده، شاهدانه و تخمه را «چلسمه» می نامیدند.

برای خانواده هایی که تازه عروس دارند، بردن همه این خوراکی ها و تنقلات که به طرز هنرمندانه ای تزئین شده اند به همراه لباس گرم زمستانی و یک قطعه طلا به عنوان هدیه برای عروس از طرف خانواده داماد از جمله رسوم تازه عروس و دامادهای اصفهانی است.

محرم در اصفهان

از آنجایی که مردم اصفهان مردمی مذهبی و پایبند به اعتقادات دینی هستند، مراسم مختلف مذهبی در اصفهان با شور و نوایی خاص برگزار می شود. از جمله مهم ترین آنها مراسم مختلف ماه محرم است. مردم از قبل از شروع ماه محرم شروع به سیاه پوش کردن مساجد و تکایا می کنند. روضه های خانگی نیز در بین مردم اصفهان دارای قدمتی چند صد ساله است و هستند خانه هایی که بیش از صد سال نسل به نسل این روضه ها را هرساله برگزار می کنند و مردم نیز با اعتقاد عمیق و نذوراتشان از آنها استقبال می کنند. از جمله قدیمی ترین خانه هایی که سالهای سال است در ماه محرم روضه برگزار می شود خانه زرگرباشی است که در حال حاضر به حسینیه ای تبدیل شده و هرساله میزبان عزاداران حسینی است.

دسته های عزاداری سینه زنی و زنجیرزنی که معمولا نام محله های قدیمی اصفهان بر روی آنهاست هر شب از ماه محرم را به محله دیگری می روند و مراسم عزاداری را مشترکا با هم برگزار می کنند. در ظهر عاشورا همه دسته ها در میدان نقش جهان اصفهان جمع می شوند و مراسم عزاداری به شکل باشکوهی در آنجا برگزار می شود.

لباس محلی اصفهان

با رشد سریع شهرنشینی در اصفهان، لباس های اصیل و قدیمی مردم اصفهان نیز به سرعت تغییر کرد و به شکل و شمایل لباس های مدرن تر تغییر یافت. در حال حاضر به ندرت می توان حتی در بین سالمندان اصفهانی نیز لباس های محلی را از نزدیک دید، اما گاها در برخی روستاها و شهرهای کوچک اطراف اصفهان می توان بقایایی از این لباس های محلی را مشاهده کرد. در حدود 300 سال پیش، پوشش زنان اصفهانی متشکل از دامن کوتاه مخمل قرمز پرچین همراه با شلوار گشاد مشکی یا شیری بوده که با پیراهنی گلدوزی شده می پوشیدند و چارقد بلند گلدوزی شده ای را با سنجاق زیر گلو می بستند. مردان اصفهانی نیز لباس های ساده ای از جمله شلوار مشکی گشاد با پیراهن بلند یقه ساده و آستین گشاد می پوشیده اند و جلیقه ای کوتاه روی پیراهن داشته اند. کلاه نمدی ساده نیز سرپوش مردان اصفهانی بوده. در فصل های سرد یک قبای ساده بلند روی لباس اضافه می شده و شال ابریشمی دور کمر می بسته اند.

غذاهای سنتی اصفهان

تنوع غذاهای سنتی اصفهان به قدری زیاد است که برای هر سلیقه و ذائقه ای می توان غذایی محبوب در اصفهان یافت.

انواع آش ها و حلیم های پر فایده و خوشمزه مثل آش شله قلمکار، آش سماق،آش شوربا، ماش و قمری، حلیم بادمجان، شله بریان زیره، حلیم شیر، اوماج کدو، اوماج چغندر و ...

انواع خورش ها و خوراک های خاص مثل قیمه ریزه، تاس کباب، یخمه ترش، گوشت و لوبیا، کله جوش، کباب مُشتی، خورش به آلو، خورش نعنا جعفری، کوفته برنجی، کوفته شوید باقالی، کباب حسینی و همچنین معروف ترین غذای سنتی اصفهان بریان

دسرهایی مثل خورش ماست، کوکو قندی، دوغ و گوشفیل، فرنی، گداخته و...

معروف ترین این غذاها را می توانید در رستوران های اصفهان  خصوصا رستوران های سنتی بیابید اما بسیاری از آنها صرفا در خانه مادربزرگ ها و یا جمع های فامیلی قدیمی طبخ می شوند و متاسفانه کمتر در لیست غذاهای روزمره مردم جا دارند.